CHP'nin Batı'ya Şikâyet Dili ve İngiliz Muhipleri Cemiyeti: Tarih Tekerrür mü Ediyor?
Ümit Yenişehirli yazdı – CHP Genel Başkanı Özgür Özel’in Batı’ya yönelik açıklamaları, tarihin tozlu sayfalarındaki İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ni hatırlatıyor.
Özgür Özel’in “Terk Edilmişlik” Mesajı
CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasına ilişkin yaptığı açıklamalarda Batılı ülkelere yönelik serzenişlerini sürdürdü. Geçtiğimiz günlerde İngiltere’ye seslenen Özel, “Terk edilmişlik hissediyoruz. Bu nasıl dostluk? Gerçekten çok kırgınız.” ifadelerini kullandı.
Özel, devamında “Bunu Türkiye’nin iç meselesi olarak görerek tarihi bir hata yapıyorlar.” diyerek şikâyetlerini yineledi. Ancak kullandığı kelimeler, siyasi çabalarının sonuçsuz kalmasının getirdiği hayal kırıklığını da gözler önüne serdi.
106 Yıl Öncesine Yolculuk: İngiliz Muhipleri Cemiyeti
Tarihte benzer bir dil, 1919 yılında kurulan İngiliz Muhipleri Cemiyeti tarafından da benimsenmişti. Cemiyetin üyeleri, “büyük devlet, faziletli imparatorluk” dedikleri İngiltere'nin Osmanlı'yı kurtaracağına inanıyor, yüksek maaşlar ve önemli memuriyetler hayali kuruyordu.
Cemiyetin Kuruluşu ve Amacı
İngiliz Muhipleri Cemiyeti (Association of the Friends of England in Turkey), 20 Mayıs 1919’da kuruldu. Dahiliye Nezareti’ne verilen beyannamede, cemiyetin amacı şu şekilde ifade edilmişti:
“İngiltere devletinin muavenet-i hayırhahlığıyla Memalik-i Osmaniye’nin vahdeti için ‘İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ namıyla bir cemiyet teşekkül etmiştir.”
Kurucular arasında Memduh Paşa, Cemil Paşa, Ahmet Zülküfül Paşa, gazeteci Abdullah Cevdet ve İngiliz ajanı rahip Robert Frew gibi dikkat çekici isimler bulunmaktaydı.
Mandacılık Rüyası ve Halkı İkna Çabaları
Cemiyetin öncüsü olan Sait Molla, kuruluşundan sadece üç gün sonra belediyelere telgraf göndererek, cemiyetin halka tanıtılmasını ve üye kazandırılmasını istemişti. Hatta halktan İngiliz Elçiliği'ne mektuplar yazması, İngiliz dostluğunu savunmaları talep edilmişti.
İstanbul gazetesinin 24 Mayıs 1919 tarihli nüshasında yayımlanan bir mektupta şu ifadeler yer alıyordu:
“Efendim, şunu arz etmek istiyorum ki, yanlış olarak, İngilizleri düşman telakki ettik. Pek çok yanıldık. Bari bundan sonra yanılmayalım.”
İngiliz Parasından Yardım ve Propaganda
Cemiyetin faaliyetleri yalnızca sözle sınırlı değildi. İngiliz ajanlarının yönlendirmesiyle İstanbul’un yoksul mahallelerinde et ve gıda dağıtıldı. Kahvehanelerde ise uygun görülen kişilere nakit para verildi. Karşılığında, İngiliz mandasının propagandası yapıldı.
Bu faaliyetler, cemiyetin yayın organı olan İstanbul gazetesinin desteğiyle Anadolu’daki bazı isyanlarda da etkili oldu.
Firarlar Başladı: İngiltere’nin Himayesine Sığınmak
Millî Mücadele’nin güçlenmesiyle birlikte cemiyetin liderleri yurtdışına kaçmaya başladı. Sait Molla ve arkadaşları, 1922’den itibaren İngilizlerin yardımıyla ülkeden ayrıldılar. Arkalarında bıraktıkları mektuplar ise dikkat çekici detaylar içeriyordu.
“Tehlike Olursa İngiliz Elçiliği’ne Gidin”
Kaçakların mektuplarından biri şu ifadeleri taşıyordu:
“Sefaretten haber verdiler, her ne vakit bir tehlike gördüğün zaman İngiliz devlet-i fehîmesinin sefaretine müracaat edeceksin. Bizim evin adresi sefarette kayıtlı. İngilizler senin hukukunu koruyacaktır.”
“Elhamdülillah İngiltere’nin Koruması Altındayız”
Bir başka mektupta ise şu satırlar yer alıyordu:
“Bu adil hükümet-i imparatoriye sizlerin himayesini dahi düşünüyor. Adreslerinizi verdik. Derhal muhafaza altına alınacaksınız. Elhamdülillah gözüm arkada kalmıyor.”
Kaçakların çoğu İngiltere’den maaş alacaklarına, İstanbul’a döndüklerinde yüksek memuriyetlere atanacaklarına inanmaktaydılar. Bir mektupta yazan şu satırlar dikkat çekiciydi:
“İngiltere devleti bizi gayet güzel bir surette kabul etti. Gece sefaretten adamlar gelip müjde verdiler. Bir iki ay içinde savaş gemisiyle alkışlar içinde İstanbul’a döneceğiz.”
Sonuç Yerine: Tarihsel Yansımalar
İngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin tarihsel serüveni, dönemin siyasi aktörlerinin hayal kırıklıkları, mandacılık düşüncesi ve dış güçlere duyulan medet umma psikolojisiyle şekillendi. Günümüzde bazı siyasi söylemlerin bu tarihle benzerlik göstermesi, dikkat çekici bir paralelliği de beraberinde getiriyor.
Kaynaklar:
Doç. Dr. Mehmet Demiryürek, “İngiliz Muhibler Cemiyeti Hakkında Bazı Notlar ve Belgeler”, Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım 2006, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü
Öğr. Gör. Mustafa Toker, “İngiliz Muhipler Cemiyeti Üyelerinin Firar Ederken Ailelerine Yazdığı Mektuplar”, Atatürk Yolu Dergisi, Güz 2017, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü
